คำกลอนสอนใจ

                                  สว่างใดในหล้าว่าสว่าง

                จะหาอย่างปัญญาจะหาไหน

                ถึงตะวันจันทร์ส่องผ่องอำไพ

                ไม่ส่องใจให้สว่างอย่างปัญญา

                                แสงสว่างกลางนภาขอบฟ้ากว้าง

                แม้สว่างห่างไกลถึงไหนหนา

                ไม่เสมอเหมือนสว่างทางปัญญา

                ทุกทิวาคืนค่ำไม่กำบัง ฯ

              คนรักกันอยู่ไกลสุดขอบฟ้า

                เหมือนชายคาเข้ามาเบียดดูเสียดสี

                อันชังกันนั้นใกล้แค่องคุลี

                ก็เหมือนมีแนวป่าเข้ามาบัง ฯ

                  ถ้าแคบนักมักคับขยับยาก

                ถ้ากว้างมากไม่มีอะไรจะใส่สม

                ถ้าสูงนักมักจะลอยไปตามลม

                ถ้าต่ำนักมักจะจมลงบาดาล ฯ

                    ถึงบางพูดพูดดีเป็นศรีศักดิ์

                มีคนรักรสถ้อยอร่อยจิต

                แม้นพูดชั่วตัวตายทำลายมิตร

                จะชอบผิดในมนุษย์เพราะพูดจา ฯ

                                 เด็กเอ๋ยเด็กน้อย

                ความรู้เจ้ายังด้อยเร่งศึกษา

                เมื่อเติบใหญ่จะได้มีวิชา

                เป็นเครื่องหาเลี้ยงชีพสำหรับตน

                ได้ประโยชน์หลายสถานเพราะการเรียน

                จงพากเพียรไปเถิดจะเกิดผล

                ถึงลำบากตรากตรำก็จำทน

                เกิดเป็นคนควรหมั่นขยันเอ๋ย ฯ

                        จะพูดจาปราศรัยกับใครนั้น

                อย่าตะคั้นตะคอกให้เคืองหู

                ไม่ควรพูดอื้ออึงขึ้นมึงกู

                คนจะหลู่ล่วงลามไม่ขามใจ

                          แม้นจะเรียนวิชาทางค้าขาย

                อย่าปากร้ายพูดจาอัชฌาสัย

                จะซื้อง่ายขายดีมีกำไร

                ด้วยเขาไม่เคืองจิตระอิดระอา

                                เป็นมนุษย์สุดนิยมที่ลมปาก

                จะได้ยากโหยหิวเพราะชิวหา

                แม้นพูดดีมีคนเขาเมตตา

                จะพูดจาจงพิเคราะห์ให้เหมาะความ ฯ

           ถ้าไม่มีการให้อภัยผิด

                และไม่คิดจะลืมซึ่งความหลัง

                จะหาสามัคคียากลำบากจัง

                ความผิดพลั้งย่อมมีทั่วทุกตัวคน ฯ

                        จะหักอื่นขืนหักก็จักได้

                หักอาลัยนี้ไม่หลุดสุดจะหัก

                สารพัดตัดขาดประหลาดนัก

                แต่ตัดรักนี้ไม่ขาดประหลาดใจ ฯ

           คนจะดีมีค่ามหาศาล

                อยู่ที่งานการกิจสำฤทธิ์ผล

                อีกศีลธรรมนำจูงผดุงตน

                เป็นมงคลศรีสวัสดิ์พัฒนา

                            อันคนดีมิใช่ดีตรงมีทรัพย์

                มิใช่นับพงศ์พันธุ์ชันษา

                คนดีนี้ดีด้วยการงานนานา

                อีกวิชาศีลธรรมนำให้ดี

                                ค่าของคนมิใช่นับที่ทรัพย์มาก

                หรือนับจากรูปลักษณ์สูงศักดิ์ศรี

                หากเกิดแต่คุณงามและความดี

                ผลงานที่ทำไว้อย่างไพบูลย์ ฯ

           อันกายสัตว์ซึ่งอุบัติในโลกนี้

                ดูไม่มีอะไรเห็นเป็นแก่นสาร

                พอสิ้นลมก็พลอยจมถมดินดาน

                แต่ชื่อเสียงนั้นยังนานอยู่นอนวัน ฯ

           จะเป็นสุขก็ต้องทุกข์ลงทุนก่อน

                จะเป็นก้อนทีละน้อยค่อยประสม

                จะเป็นพระก็ต้องละกามารมณ์
             จะเป็นพรหมก็ต้องเพียรเรียนทำฌาน ฯ

                          เงินกับงานการศึกษาต้องมาก่อน

                อย่ารีบร้อนไปหารักงานจักเสีย

                ถ้าขาดเงินขาดงานพาลขาดเมีย

                งานไม่เสียเงินคงมีเมียคงมา ฯ

           อนิจจาสังขารนั้นไม่เที่ยง

                เกิดเท่าไรตายเกลี้ยงไม่เหลือหลอ

                ทั้งผู้ดีเข็ญใจตายเตียนยอ

                แม้แต่หมอก็ต้องตายวายชีวา ฯ

      ถึงใครดีมีฤทธิ์พิชิตโลก

                เป็นจอมโจกจักรวาลสถานไหน

                ก็ไม่อาจผาดแผลงสำแดงชัย

                ถึงคราวตายแม้นมีฤทธิ์ก็ปลิดปลง ฯ

           ไม่ถึงคราวตายวายชีวาวาต

                ใครพิฆาตเข่นฆ่าไม่อาสัญญ์

                ครั้นถึงคราวต้องตายวายชีวาวัน

                ไม่จิ้มฟันทิ่มเหงือกก็เสือกตาย ฯ

           การทำบุญเหมือนนำน้ำสะอาด

                มาล้างราดเพื่อชำระอกุศล

                จิตสกาวขาวผ่องไม่หมองมน
             เป็นบุญล้นควรทำเช้าค่ำเอย ฯ

                        บุญเป็นเช่นมิตรสนิทรัก                   

                ต้องการนักไม่สิ้นถวิลหา

                บุญที่ทำนำส่งอย่าสงกา     

                ได้พึ่งพาใกล้ชิดเป็นมิตรใจ

                                ในโลกหน้าปรากฏกำหนดภพ

                ต้องประสบสุขสันต์อย่าหวั่นไหว

                บุญเป็นมิตรติดตามอยู่ร่ำไป             

                มิใช่ใครนอกจากวิบากบุญ ฯ

           ยศและลาภหาบไปไม่ได้แน่

                เว้นเสียแต่ต้นทุนบุญกุศล

                ทรัพย์ทั้งหลายทิ้งไว้ให้ปวงชน

                แม้ร่างตนเขายังเอาไปเผาไฟ

                                เมื่อเรามาเราก็มากายาเปล่า

                จะได้เอาอะไรมาก็หาไม่

                เมื่อเรามามือเปล่าจะเอาอะไร

                เราก็ไปมือเปล่าเหมือนเรามา ฯ

                  อันความตายชายนารีหนีไม่พ้น

                ถึงมีจนก็ต้องตายกลายเป็นผี

                ถึงแสนรักก็ต้องร้างห่างทันที

                ไม่วันนี้ก็วันหน้าจริงหนาเรา ฯ

           เมื่อนึกถึงความตายสบายนัก

                มันหักรักหักหลงในสงสาร

                บรรเทามืดโมหันต์อันธการ
                ทำให้หาญหายสะดุ้งไม่ยุ่งใจ ฯ

                         จะหนีอื่นหมื่นแสนในแดนโลก

                จะย้ายโยกหลบลี้หนีพ้นได้

                แต่หนีหนึ่งซึ้งมีชื่อคือความตาย

                หนีไม่ได้ใครไม่พ้นสักคนเดียว ฯ

    จะซ่อนกายในกลีบเมฆกลางเวหา

                ซ่อนกายาในสมุทรสุดวิสัย

                จะซ่อนตัวในหุบเขาลำเนาไพร

                ณ ถิ่นใดพ้นตายนั้นไม่มี ฯ

       ถูกท่านติต้องตรองมองที่ติ

                แล้วเริ่มริลบรอยคอยแก้ไข

                ติเพื่อก่อต่อสติติเข้าไป

                เป็นบันไดไต่เต้าให้เราดี ฯ

                มีเงินทองกองล้นพ้นภูเขา

                จะซื้อเอาชีวิตไว้ก็ไร้ผล

                อันความตายหมายทั่วทุกตัวคน

                ติดสินบนสักเท่าไรชีพไม่คืน ฯ

                ยามจะได้  ได้ให้เป็น ไม่เป็นทุกข์

                ยามจะเป็น เป็นให้ถูก ตามวิถี

                ยามจะตาย ตายให้เป็น เห็นสุดดี

                ได้อย่างนี้ มีแต่สุข ไม่ทุกข์เอย ฯ

            อย่าทำในสิ่งที่ไม่มีสิทธิ์

                อย่าคิดในสิ่งที่ไม่มีค่า

                อย่าหวังในสิ่งที่ไม่มีมา
             อย่าคว้าในสิ่งที่ไม่มีทาง ฯ

                         เมื่อบุคคลทำบุญใดทั้งใหญ่น้อย      

                ทำบ่อยบ่อยมากครันยิ่งหรรษา

                พึงพอใจในบุญมนุญญา                   

                ด้วยศรัทธาผูกพันให้มั่นคง

                       เพราะสะสมบุญอยู่ไม่รู้ทุกข์            

                จะมีสุขชื่นชมสมประสงค์

                ทั้งภพนี้ภพไหนเหมือนใจจง          

                อานิสงส์บุญเกื้อทุกเมื่อไป ฯ

           อานิสงส์บุญใดไม่เทียบด้วย

                ทำบุญด้วยการสร้างทางศึกษา

                เป็นการสร้างให้คนดีมีปัญญา

                ล้ำเลิศกว่าการสร้างอย่างใด ๆ

           ดินจะกลบลบกายวายสังขาร

                ไฟจะผลาญเผาซากสิ้นสาบสูญ

                แต่ความดีมีอยู่คู่ค้ำจุน

                ไว้เป็นทุนแทนซากที่จากไป ฯ

                   คนจะงามงามน้ำใจใช่ใบหน้า

                คนจะสวยสวยจรรยาใช่ตาหวาน

                คนจะแก่แก่ความรู้ใช่อยู่นาน
               คนจะรวยรวยศีลทานใช่บ้านโต ฯ

                         มีสลึงพึงบรรจบให้ครบบาท

                อย่าให้ขาดสิ่งของต้องประสงค์

                มีน้อยใช้น้อยค่อยบรรจง

                อย่าจ่ายลงให้มากจะยากนาน

                          ไม่ควรซื้ออย่าไปพิไรซื้อ

                ให้เป็นมื้อเป็นคราวทั้งคาวหวาน

                เมื่อพ่อแม่แก่เฒ่าชรากาล

                จงเลี้ยงท่านอย่าให้อดระทดใจ ฯ

      ปลิ้งปลาหมองอแล้วกลับนี่คำขำ

                เจ็บแล้วจำใส่กระบานนี่ขานไข

                ผิดแล้วแก้กลับตัวเปลี่ยนหัวใจ

                จะมีใครมาวอนไม่สอนคน ฯ

      อันความกรุณาปรานี

                จะมีใครบังคับก็หาไม่

                หลั่งมาเองเหมือนฝนอันชื่นใจ

                จากฝากฟ้าสุราลัยสู่แดนดิน ฯ

           ถึงรูปชั่วตัวดำต่ำต้อยศักดิ์

                จงฟูมฟักรักตัวอย่ามัวหมอง

                คงความดีดังเกลือและเนื้อทอง

                อยู่ในคลองธรรมดีไม่มีภัย ฯ

           ถ้าใครมีคุณธรรมประจำจิต

                ย่อมศักดิ์สิทธิ์เหมือนมงคลอยู่บนหัว

                แม้อันตรายความตายมาถึงตัว

                ก็ไม่กลัวไม่แพ้แก่มรณา ฯ

                        อันรสปากหากหวานก็หวานเด็ด

                บอระเพ็ดก็ไม่ล้นปากคนขม

                ถึงมีดคมก็ไม่ล้นปากคนคม

                รสหวานขมขมไม่ล้นปากคนเรา ฯ

                   จะขยันหมั่นเพียรเรียนหนังสือ

                จะไม่ดื้อถือรั้นทำหันหุน

                จะเคารพนอบนบครูผู้มีคุณ

                จะค้ำจุนสกุลไว้ให้มั่นคง

                          จะพูดจาปราศรัยไม่โอหัง

                จะเชื่อฟังผู้ใหญ่ไม่ใหลหลง

                จะฝึกตนจนฉลาดและอาจองค์

                จะเป็นใหญ่ไม่ทะนงหลงลืมตัว ฯ

                   ลูกที่ดีคนเดียวเชี่ยวชาญกว่า

                ลูกขี้ขลาดร้อยหน้าหมดราศี

                เหมือนจันทร์แย้มแจ่มจ้าในราตรี

                หมู่ดาวมีเต็มฟ้าไม่กล้าเทียม ฯ

           สักวันหนึ่งคงจะรู้ว่าครูรัก

                สักวันหนึ่งคงประจักเป็นสักขี

                สักวันหนึ่งคงจะรู้ว่าครูดี
                สักวันหนึ่งคงได้ดีเพราะมีครู ฯ

                           อันครูดีศรีของครูชูศิษย์ด้วย

                ศิษย์ยิ่งช่วยชูศรีครูยิ่งชูศรี

                ครูชูศิษย์เพราะทำกิจสอนศิษย์ดี

                ศิษย์ชูครูชูเพราะมีดีต่อครู

                          ศิษย์จะดีเพราะมีครูช่วยชูเชิด

                ครูจะเลิศเพราะคุณธรรมนำสวยหรู

                ครูรักศิษย์ศิษย์เทิดเชิดชูครู

                เป็นหลักชูในชีวิตศิษย์กับครู ฯ

                   อันครูดีย่อมเป็นศรีแก่มวลศิษย์

                จำเริญวิทวาสนาชูราศี

                แม้ศิษย์ดีมีใจใฝ่ไมตรี

                ย่อมเป็นศรีแก่ครูผู้การุณ ฯ

                   นักเรียนดีครูไม่ดีดีไม่ได้

                นักเรียนร้ายครูดีดีเป็นหมัน

                นักเรียนดีครูดีดีด้วยกัน

                โรงเรียนนั้นจักจำเริญดำเนินไกล ฯ

           ชีพยังอยู่สู้สร้างทางวิสุทธิ์

                เมื่อม้วยมุดหมายมั่นเขาสรรเสริญ

                ทางอบายร้ายจงอย่าหลงเดิน

                คนเขาเมินหมิ่นชังทั้งยังเป็น ฯ

                   นักเรียนดีมีธรรมจำเริญศรี

                ระเบียบดีชนชมนิยมหมาย

                วิชาดีเป็นศรีรับประดับกาย

                จักเชิดฉายชูพงศ์วงตระกูล ฯ

                            ถ้าชีวิตจิตใจไร้ศีลธรรม

                จะใฝ่ต่ำทรามค่าเสียราศี

                ตามใจตัวเกลือกกลั้วสิ่งราคี

                เลยไม่มีคุณค่าน่าเสียดาย ฯ

           เกิดทั้งทีชีวินอย่าสิ้นค่า

                ก่อนจะลาโลกจากฝากให้เห็น

                เมื่อยังอยู่รู้ธรรมหมั่นบำเพ็ญ

                ดับกระเด็นเด่นด้วยเกียรติสวยงาม ฯ

                  จะพูดจาปราศรัยไม่โอหัง

                จะเชื่อฟังผู้ใหญ่ไม่ใหลหลง

                จะฝึกตนจนฉลาดและอาจองค์

                จะเป็นใหญ่ไม่ทะนงหลงลืมตัว ฯ

                   ลูกที่ดีคนเดียวเชี่ยวชาญกว่า

                ลูกขี้ขลาดร้อยหน้าหมดราศี

                เหมือนจันทร์แย้มแจ่มจ้าในราตรี

                หมู่ดาวมีเต็มฟ้าไม่กล้าเทียม ฯ

           สักวันหนึ่งคงจะรู้ว่าครูรัก

                สักวันหนึ่งคงประจักเป็นสักขี

                สักวันหนึ่งคงจะรู้ว่าครูดี
                  สักวันหนึ่งคงได้ดีเพราะมีครู ฯ

                             มนุษย์เราอยู่ได้ในโลกนี้

                ก็ด้วยมีพื้นดินถิ่นอาศัย

                มีธารากินอาบซาบดวงใจ

                มีข้าวไว้ยังชีวาให้ถาวร

                                พสุธาอาศัยได้พำนัก

                ร่างกายพักสุโขสโมสร

                ส่วนวารีมีคุณอันสุนทร

                ดับสิ่งร้อนให้ระรื่นชื่นจิตบาน

                                แต่ชีวิตจะดำรงคงอยู่ได้

                ด้วยอาศัยภักษาธัญญาหาร

                ทั้งสามสิ่งยิ่งด้วยคุณาการ

                คนโบราณจึงสรรสมัญญา

                                เรียกว่าแม่ธรณีมีความหมาย

                คือพื้นโลกทั้งหลายตลอดหล้า

                เรียกแม่น้ำหมายบ่งว่าคงคา

                เรียกข้าวว่าแม่โพสพเคารพคุณ

                                สิ่งทั้งสามนี้ไซร้ไร้วิญญาณ

                แต่ด้วยกิจการเอื้อช่วยเกื้อหนุน

                ชูชีวิตชาวหล้าด้วยการุญ

                จึงได้นามตามอดุลคุณาการ

                                แต่ว่าแม่บังเกิดเกล้าของเรานี้

                เป็นยอดบุพการีที่ไพศาล

                รวบรวมทั้งพสุธาคงคาธาร

                ธัญญาหารอยู่กับแม่แต่ผู้เดียว ฯ

                                ผีที่หนึ่งชอบสุราเป็นอาจิณ

                ไม่ชอบกินข้าวปลาเป็นอาหาร

                ผีที่สองชอบเที่ยวยามวิกาล

                ไม่รักบ้านรักลูกรักเมียตน

                                ผีที่สามชอบดูการเล่น

                ไม่ละเว้นบาร์คลับละครโขน

                ผีที่สี่คบคนชั่วมั่วกับโจร

                หนีไม่พ้นอาญาตราแผ่นดิน

                                ผีที่ห้าชอบเล่นม้ากีฬาบัตร

                สารพัดถั่วโปไฮโลสิ้น

                ผีที่หกเกียจคร้านการหากิน

                รวมทั้งสิ้นหกผีอัปรีย์เอย ฯ

                  เมื่อเป็นเด็กต้องพากเพียรเรียนขยัน

                มุ่งฝ่าฟันริปูสู้ศึกษา

                ให้ฉลาดปราชญ์เปรื่องเรืองปัญญา

                เพราะวิชาเหมือนทรัพย์นับอนันต์

                       คนยุคนี้มีทรัพย์เขานับถือ

                เงินทองคือพระเจ้าเขาใฝ่ฝัน

                เงินทองคือเสน่หาสารพัน

                วิชานั้นทองเงินเกินสิ่งใด ฯ

                                 กตัญญูรู้จักคุณจุนสนอง                    

                หวังฉลองพระคุณท่านอย่าโฉดเขลา

                น้อยหรือมากไม่ยากแล้วแต่เรา

                ย่อมเป็นเงาตามตนของคนดี

                                ใครทำได้เป็นดีมีศรีศักดิ์

                มีคนรักทั่วไปในกรุงศรี

                จะไปอยู่บ้านใครไพร่ผู้ดี

                ก็เป็นศรีแก่ตนคนรักเอย ฯ

                                กตัญญูรู้คุณท่านสำคัญนัก

                เพราะเป็นหลักของคนดีมีครบถ้วน

                ตอบแทนท่านให้งามตามสมควร

                คนดีล้วนมีใจมั่นกตัญญู ฯ

                                เมื่อเกิดมามาตัวเปล่าทั้งเราท่าน

                เมื่อวายปราณท่านและเราเผาเป็นผี

                ทรัพย์สมบัติตายไปไม่ได้ที

                จนหรือมีก็ต้องตายกายเน่าพัง ฯ

                                คิดกำจัดตัดถากรากตัณหา

                อวิชชาชั่วโฉดโทษหันต์

                อันเป็นตัวกิเลสมารชาญฉกรรจ์

                ให้สูญพันธ์สิ้นเชื้อไม่เหลือเอย ฯ

                                อันอาวุธในพิภพไม่ลบปาก

                ถึงน้อยมากฟันฟาดขาดเป็นสิน

                จะเป็นตายดีร้ายจะขายดิน

                ในโลกสิ้นสามภพจบเจรจา ฯ